आज हामीले धेरैजसो रोगहरू छिट्टै निको पार्न एण्टिबायोटिक (Antibiotics) प्रयोग गर्छौं। तर के तपाईंलाई थाहा छ, यी औषधि बिना हाम्रो स्वास्थ्य प्रणाली कस्तो हुन्थ्यो? एण्टिबायोटिकको इतिहास र सावधानीपूर्ण प्रयोग बुझ्न जरुरी छ।

एण्टिबायोटिकको इतिहास

1928 मा अलेक्ज्यान्डर फ्लेमिङले पेनीसिलिन (Penicillin) पत्ता लगाए। यसअघि सामान्य संक्रमण र घाउले धेरै मानिसको मृत्यु हुन्थ्यो। हल्का संक्रमण पनि कहिलेकाहीँ घातक हुन्थ्यो। पेनीसिलिन र अन्य एण्टिबायोटिकले मानव जीवनमा क्रान्ति ल्यायो। यसले लाखौं जीवन बचायो र आधुनिक स्वास्थ्य प्रणालीको आधार तयार गर्‍यो।

एण्टिबायोटिक के हो?

एण्टिबायोटिक भनेको ब्याक्टेरिया (Bacteria) मार्ने औषधि हो। घाउ, खोकी, ज्वरो, मूत्रमार्गको संक्रमण जस्ता रोगहरूमा प्रयोग गरिन्छ।

तर याद राख्नुहोस्: भाइरसका कारण हुने ज्वरो वा खोकीमा एण्टिबायोटिक काम गर्दैन।

किन डाक्टरले दिन्छन्?

डाक्टरले तपाईंको संक्रमणको कारण पत्ता लगाएर मात्र एण्टिबायोटिक दिन्छन्। सही औषधि, सही मात्रा र सही समयमा प्रयोग गर्दा मात्र रोग छिटो निको हुन्छ।

डाक्टरले ध्यान दिनुपर्ने कुरा

1. रोगको कारण पहिचान – सबै ज्वरो वा खोकीमा एण्टिबायोटिक आवश्यक हुँदैन।
2. पूरा कोर्स लिनु – औषधि बीचमै रोक्दा ब्याक्टेरिया बलियो बन्छ।
3. अनावश्यक प्रयोग गर्नु हुँदैन – हल्का वा असंक्रमित रोगमा एण्टिबायोटिक लिनु स्वास्थ्यको लागि हानिकारक हुन्छ।

एण्टिबायोटिक प्रतिरोध (Antibiotic Resistance) के हो?

जब एण्टिबायोटिक बारम्बार वा गलत तरिकाले प्रयोग हुन्छ, ब्याक्टेरिया ती औषधि प्रति प्रतिरोधी बन्छन्। यसलाई एण्टिबायोटिक प्रतिरोध (Antibiotic Resistance) भनिन्छ। यसो हुँदा:

• पुरानो एण्टिबायोटिक काम गर्दैन।
• सामान्य संक्रमण पनि गम्भीर हुन्छ।
• उपचार लामो, महँगो र जटिल हुन्छ।

विश्वमा स्थिति

विश्व स्वास्थ्य संगठन (WHO) का अनुसार:

• हरेक वर्ष लाखौँ मानिस एण्टिबायोटिक प्रतिरोध (Antibiotic Resistance) का कारण मृत्यु हुन्छन्।
• सामान्य संक्रमण पनि खतरनाक बन्न सक्छ।
  नेपालमा पनि यो समस्या बढ्दो छ।

संक्रमण कम गर्ने तरिका र प्रतिरोध घटाउने उपाय

1. हात धुने – ब्याक्टेरियाको संक्रमण कम हुन्छ।
2. खाना सफा खाने – पेटको संक्रमण घट्छ।
3. सफाइ राख्ने – घर, वरिपरि, विद्यालय, काम गर्ने ठाउँमा स्वच्छता कायम राख्दा रोग कम फैलिन्छ।
4. डाक्टरको सल्लाह बिना औषधि खानु हुँदैन।
5. औषधि पूरा कोर्स पुरा गर्नु।
6. पशुपालनमा एण्टिबायोटिक अत्यधिक प्रयोग नगर्ने।
7. ज्वरो वा खोकी भए तुरुन्तै डाक्टरसँग जाँच गर्ने।

किन यो महत्वपूर्ण छ?

एण्टिबायोटिक बिना हाम्रो जीवन पहिले कस्तो थियो भन्ने कुरा सम्झौं। हल्का संक्रमण पनि घातक हुन्थ्यो। यदि आज हामी एण्टिबायोटिक प्रतिरोध (Antibiotic Resistance) बढ्न दिन्छौं भने भविष्यमा सामान्य संक्रमण पनि घातक बन्न सक्छ। त्यसैले, एण्टिबायोटिकको जिम्मेवार प्रयोग हाम्रो जीवन र समाजको स्वास्थ्यको लागि जरुरी छ।

छोटकरीमा सम्झनुहोस्:

“एण्टिबायोटिक जीवन बचाउँछ, तर गलत प्रयोगले जीवन जोखिममा पार्छ। संक्रमण घटाऊँ, सफाइ अपनाऔँ, औषधि जिम्मेवारीपूर्वक प्रयोग गरौं।”