विराटनगर, नेपालको औद्योगिक राजधानी, व्यापारिक गतिविधिले व्यस्त, जनसंख्याले घनीभूत, र सवारीसाधनले भरिपूर्ण शहर हो। तर पछिल्ला केही वर्षयता यो शहरका सडकहरू जीवनका बाटोभन्दा पनि मृत्युका गल्लीजस्ता बन्दै गएका छन्। विशेष गरी वरगाछी देखि टंकीसिनुवारीसम्मको सडक खण्ड अहिले सडक दुर्घटनाको भयावह केन्द्र बनेको छ।

सडक फराकिलो त भएको छ, तर त्यससँगै सवारीसाधनको संख्यामा पनि ठूलो वृद्धि भएको छ। ठूला ट्रक, मिनी ट्रक, बस, मोटरसाइकल, र साना सवारी सबै एउटै सडकमा प्रतिस्पर्धा गर्दै दौडिरहेका छन्। सडक सुरक्षाका आधारभूत मापदण्डहरू पालन नगर्नु, प्रकाश र सतहको कमजोरी, र ट्राफिक व्यवस्थापनमा कमजोरीले गर्दा सडकहरू अहिले हरेक नागरिकका लागि असुरक्षित बनेका छन्।

दुर्घटनाका मुख्य कारणहरू

१. कम उज्यालो सडक बत्ती र प्रकाश व्यवस्थापनको कमजोरी

सडकमा बत्ती त जडान गरिएको छ, तर ती धेरै मन्द, कमजोर र पुरानो प्रविधिका छन्। साँझ र रातको समयमा यी बत्तीहरूले पर्याप्त उज्यालो दिन नसक्दा सडकको अवस्था धमिलो देखिन्छ। विपरित दिशाबाट आउने सवारी पहिचान गर्न गाह्रो हुन्छ, जसले ठक्करको जोखिम बढाउँछ। यस्तो स्थिति विशेष गरी वर्षायाममा वा कुहिरो लाग्ने बेलामा झन् जोखिमपूर्ण हुन्छ।

प्रकाश भनेको चालकको आँखाको सहारा हो । जब त्यही सहारा कमजोर हुन्छ, दुर्घटनाको सम्भावना स्वाभाविक रूपमा बढ्छ।

२. ट्राफिक लाइट र व्यवस्थापनको अभाव

विगतका विरोध प्रदर्शनहरूमा नष्ट भएका ट्राफिक लाइटहरू अझैसम्म मर्मत वा प्रतिस्थापन भएका छैनन्। त्यसको कारण अहिले शहरका धेरै महत्वपूर्ण चौकहरूमा ट्राफिकको नियन्त्रण हातैले गर्नुपर्ने स्थिति छ। भीडभाडको समयमा ट्राफिक प्रहरीको संख्या पर्याप्त नहुँदा सवारीहरू अव्यवस्थित रूपमा चल्ने गर्छन्। यसले सडकमा तनाव र दुर्घटनाको सम्भावना दुवै बढाउँछ।

३. सडकको असमान सतह र अस्पष्ट डिभाइडर

वरगाछी –टंकीसिनुवारी सडक खण्डका कतिपय भागहरूमा सडक सतह असमान छ। कतै सडक उचालिएको छ,  जसले विशेषगरी मोटरसाइकल चालकहरूलाई असन्तुलित बनाउँछ।
साथै, सडकको बीचमा बनाइएका डिभाइडरहरू राति देखिँदैनन् किनभने तिनमा रिफ्लेक्टर वा चम्किने रंगको पेन्ट प्रयोग गरिएको छैन। राति जब ट्रक र मोटरसाइकल एउटै लेनमा हुन्छन्, यो नदेखिने डिभाइडर ठक्करको कारण बन्छ।

४. ठूला ट्रक र हल्का सवारी एउटै सडकमा चल्नु

ठूला ट्रकहरू र साना सवारी एउटै सडकमा बिना लेन विभाजन दौडिरहेका छन्। सडक चौडा भए पनि लेन मार्किङ र विभाजनको अभावले गर्दा सबै सवारी एकै लाइनमा प्रतिस्पर्धा गर्छन्। ट्रक चालकको दृष्टिकोणमा साना मोटरसाइकलहरू प्रायः देखिँदैनन्, जसले “ब्लाइन्ड स्पट” दुर्घटनाको सम्भावना बढाउँछ।

५. जनचेतनाको कमी र नियम उल्लङ्घन

अनेक चालकले सवारी चलाउँदा हेलमेट र सिटबेल्टको प्रयोग गर्दैनन्। कतिपयले मोबाइलमा कुरा गर्दै वा हेडफोन लगाएर सवारी चलाउँछन्। गति सीमा नमान्ने, गलत दिशामा सवारी हिँडाउने, र लेन परिवर्तन गर्दा इन्डिकेटर नदेखाउने जस्ता सामान्य गल्तीहरूले दुर्घटनालाई निम्त्याउँछन्।
त्यस्तै, पैदल यात्रु पनि सडक काट्दा असावधान हुन्छन् । जथाभावी सडक काट्ने, मोबाइल हेर्दै हिँड्ने, वा क्रसिङ नपाल्ने बानीले उनीहरू पनि जोखिममा छन्।

समाधानका उपायहरू

१. सडक बत्तीको सुधार र मर्मतलाई प्राथमिकता दिऔं

अहिलेका कमजोर बत्तीहरूलाई उच्च क्षमताका LED बत्तीले प्रतिस्थापन गर्न आवश्यक छ। यी बत्तीहरू ऊर्जा दक्ष र बढी उज्यालो हुने भएकाले राति पनि सडक स्पष्ट देखिन्छ।
महानगरपालिकाले यो कार्यलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ। साथै, सौर्य ऊर्जाबाट चल्ने बत्तीहरू जडान गरेमा विद्युत् भार पनि घट्नेछ र दीर्घकालीन समाधान हुनेछ।

२. ट्राफिक लाइट पुनःस्थापना र प्रविधियुक्त व्यवस्थापन

ट्राफिक लाइटहरू मर्मत गर्न र पुनःस्थापना गर्न ढिला गर्नु अब अस्वीकार्य छ। त्यससँगै, स्मार्ट ट्राफिक सिस्टम लागू गर्न सकिन्छ । जसमा सिसिटिभी निगरानी, स्पीड क्यामेरा, र सेन्सरयुक्त लाइटहरू प्रयोग हुनेछन्। यसले नियम तोड्ने चालकहरू पहिचान गर्न र नियन्त्रण गर्न सजिलो हुनेछ।

३. सडकको सतह सुधार र डिभाइडर दृश्यात्मक बनाउने

सडक मर्मत नियमित रूपमा गर्नुपर्छ। डिभाइडरहरूमा चम्किने पेन्ट र रिफ्लेक्टर लगाइएमा राति पनि चालकले ती देख्न सक्छन्। सडक मर्मतमा गुणस्तर र दीर्घकालीन सामग्रीको प्रयोग गर्नुपर्छ, ताकि वर्षेनी मर्मतको आवश्यकता नपरोस्।

४. ठूला सवारीका लागि समय विभाजनको नीति

भीडभाडको समयमा ठूला ट्रक र भारी सवारीहरूलाई शहरभित्र प्रवेशमा प्रतिबन्ध लगाउने नीति ल्याउनुपर्छ। यस्तो प्रचलन काठमाडौँ, पोखरा र भारतका धेरै शहरमा पनि छ। रातको निश्चित समयमा मात्र ठूला सवारीलाई चल्ने अनुमति दिइएमा दुर्घटना घट्न सक्छ।

५. ट्राफिक प्रहरी र नागरिक समाजको सहकार्य

ट्राफिक प्रहरी, महानगरपालिका, र नागरिक समाजबीच नियमित समन्वय हुनुपर्छ। स्थानीय युवाहरू र स्वयंसेवी समूहहरूले “सडक सुरक्षा स्वयंसेवक कार्यक्रम” सञ्चालन गर्न सक्छन्, जसले विद्यालय र टोलस्तरमा जनचेतना फैलाउन सक्छ।

६. सडक सुरक्षा जनचेतना अभियान

रेडियो, टेलिभिजन, र सामाजिक सञ्जालमार्फत निरन्तर जनचेतनामूलक सन्देशहरू प्रसारण गर्नुपर्छ।
‘हेलमेट लगाऔं, सिटबेल्ट बाँधौं, गति नियन्त्रणमा राखौं’ जस्ता सन्देशहरूलाई जनअभियानका रूपमा अघि बढाउन सकिन्छ।

निष्कर्ष

विराटनगरमा सडक दुर्घटनाको समस्या कुनै एक पक्षको गल्ती मात्र होइन, यो साझा जिम्मेवारीको कमी हो। सडक चौडा पार्नु र कालोपत्रे गर्नुले मात्र शहर सुरक्षित हुँदैन । सडक सुरक्षाका सूक्ष्म पक्षहरू (जस्तै बत्ती, साइनबोर्ड, लेन, चेतना र व्यवस्थापन) पनि उत्तिकै महत्त्वपूर्ण छन्।

अब समय आएको छ कि महानगरपालिका, ट्राफिक प्रहरी कार्यालय, र नागरिक समाज मिलेर यो समस्यालाई गम्भीर रूपमा सम्बोधन गर्न पहल गर्न जरुरी छ ।

जीवनभन्दा ठूलो कुरा केही छैन। बिराटनगरका सडकहरू हाम्रा सन्तान, आमाबाबु र साथीहरूले प्रयोग गर्ने बाटो हुन् - तिनलाई सुरक्षित बनाउनु हाम्रो नैतिक र नागरिक दायित्व हो।

सडक सुरक्षा भनेको नियम होइन, जीवनको संरक्षण हो। अब विराटनगरका सडकहरू सुरक्षित बनाउने जिम्मेवारी हामी सबैको हो।